Minber Gazetesinde 1918 Olaylarına Mizahî Yaklaşımlar*

Özet

Minber gazetesi 1 Kasım 1918 günü yayın hayatına başlamıştır. 1918 öncesi ve sonrası, Osmanlı devleti, ülkesi ve milleti için sıkıntılı bir dönemdir. Bu süreçte yaşananlar Osmanlı basının gündemini oluşturmuştur. Minber de diğer basın organları gibi siyasî, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel meseleleri sayfalarına taşımıştır. Minber gazetesi yaklaşık iki aylık yayın hayatında, eleştirel bir bakış sergileyerek muhalif bir yayın politikası gütmüştür. Gazetenin bu politikasında sahibi Ali Fethi Okyar ve ortağı Mustafa Kemal Atatürk'ün katkısı olduğunu söylemek mümkündür. Basın ve edebiyat dilinde bir diğer anlatım yolunun da mizah olduğu bilinmektedir. Minber gazetesinde "Arı" takma adlı yazar, "Karikatür" köşesinde günün olay ve gelişmelerini oldukça ilginç benzetmelerle dolu hikayemsi kısa ve özlü yazılarla dile getirmiştir. Bu çalışmada 30 Ekim 1918 öncesi ve sonrası Osmanlı devletinin içinde bulunduğu durumun, mizahî bir yaklaşımla nasıl ele alındığı ortaya koyulmaktır. Mizahın, tarihi anlama, algılama ve özümsemede nasıl etkili olabileceği, tarihe nasıl ışık tutabileceği gösterilmeye çalışılmıştır.

1 Fethi Tevetoğlu, “Atatürk’le Okyar’ın Çıkardığı Gazete Minber”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. V, S: 134, (Kasım, 1988), s. 185, İhsan Sabri Balkaya, Ali Fethi Okyar 1880-1943, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005, s. 80-81, Falih Rıfkı Atay, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul 2004, s.169-170.
2 Erol Kaya, Mustafa Kemal Atatürk’ün Gazetesi Minber, Ebabil Yayınları, Ankara 2007, s. 1-23.
3 Dursun Ali Akbulut, Çöken Devlet, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003, s. 134-136. 4 Minber, 21 Safer 1337, 26 Teşrinisani 1334-26 Kasım 1918, Salı, No: 25.
5 H. Berke Dilan, Siyasî Tarih 1914-1939, Alfa Yayınları, İstanbul 1998, s. 36-37.
6 Minber, 6 Rabiulevvel 1337, 10 Kanunuevvel 1334, 10 Aralık 1918, Salı, No: 39.
7 Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, İstanbul 2001, s. 444,461.
8 Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 8.
9 Minber, 20 Safer 1337, 25 Teşrinisani 1334, 25 Kasım 1918, Pazartesi, No: 24.
10 Tarık Zafer Tunaya, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejimine Geçiş”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Editör; Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay), Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul 2007a, s. 312, ” Hâkimiyet-i Siyasiye ve Milli Egemenlik: Türkiye’de Siyasal Rejim Meşruluğunun Dayandığı Temeller”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Editör; Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay), Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul 2007b, s. 208-209.
11 Erik Jan Zürcher, Milli Mücadelede İttihatçılık, (Çeviren: Nüzhet Salihoğlu), Bağlam Yayınları, İstanbul 1995, s. 112.
12 Alan Palmer, Son Üç Yüz Yıl Osmanlı İmparatorluğu, (Çeviren: Belkıs Çorakçı Dişbudak), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2002, s. 248.
13 Minber, 24 Safer 1337, 29 Teşrinisani 1334, 29 Kasım 1918, Cuma, No: 28.
14 Minber, 28 Safer 1337, 3 Kanunuevvel 1334, 3 Aralık 1918, Salı, No: 32.
15 Minber, 10 Safer 1337, 15 Teşrinisani 1334, 15 Kasım 1918, Cuma, No: 14.
16 Minber, 13 Safer 1337, 18 Teşrinisani 1918, 18 Kasım 1918, Pazartesi, No: 17.
17 Minber, 18 Safer 1337, 23 Teşrinisani 1918, 23 Kasım 1918, Cumartesi, No: 22.
18 Zürcher, age, s. 36-37.
19 Minber, 10 Rabiulevvel, 1337, 14 Kanunuevvel 1334, 14 Aralık 1918, Cumartesi, No: 43.
20 Minber, 29 Safer 1337, 4 Kanunuevvel 1334, 4 Aralık 1918, Çarşamba, No: 33.
21 Minber, 27 Safer 1337, 2 Kanunuevvel 1334, 2 Aralık 1918, Pazartesi, No: 31.
22 Osman Selim Kocahanoğlu, İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması ( 1918-1919), Temel Yayınları, İstanbul 1998, s.24.
23 Minber, 2 Rabiulevvel 1337, 6 Kanunuevvel 1334, 6 Aralık 1918, Cuma, No: 35.
24 İlhan Tekeli, Selim İlkin, Cumhuriyetin Harcı 2, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004, s.1-26.
25 Minber, 1 Rabiulevvel 1337, 5 Kanunuevvel 1334, 5 Aralık 1918, Perşembe, No: 34.
26 Minber, 25 Safer 1337, 30 Teşrinisani 1334, 30 Kasım 1918, Cumartesi, No: 29.
27 Minber, 3 Rabiulevvel 1337, 7 Kanunuevvel 1334, 7 Aralık 1918, Cumartesi, No: 36.
28 Minber, 7 Rabiulevvel 1337, 11 Kanunuevvel 1334, 11 Aralık 1918, Çarşamba, No: 40
29 Akşin, age, s. 457,458.
30 Minber, 14 Rabiulevvel 1337, 18 Kanunuevvel 1334, 18 Aralık 1918, Çarşamba, No: 47