Tahrir Defterlerine Göre Boyovası / Boyabat Kazasının 16. Yüzyıl Başlarında İktisadî ve Sosyal Durumu

Özet

16. yüzyıl başlarında Boyabat kazası, Kastamonu sancağının en önemli idarî birimlerinden birisi durumundadır. Özellikle, bu döneme ait tahrir kayıtlarında kazanın bu özelliğini tespit etmek mümkündür. Osmanlı Devleti'nin en önemli tarihî kayıtları içinde yer alan tahrirler, ait olduğu bölgenin bir nevi hazinesi gibidir. Bu kayıtlarda o bölgenin yerleşim birimleri, bölgede hizmet veren kurumlar, nüfus durumu, tarım ve havancılık, bölgedeki aşiret-oymak ve cemaatlere ait bilgileri bulmak mümkündür. Yapılan çalışmada, öncelikle tapu tahrir ve vakıf tahrir defterindeki bilgilere müracaat edilmiştir. Aynı zamanda bölge hakkında yapılan çalışmalar da kaynak olarak kullanılmıştır

1 Yaşar Yücel, XIII-XV. Yüzyıllar Kuzey Batı Anadolu Tarihi, Çobanoğulları, Çandaroğulları Beylikleri, TTK, Yay, Ankara 1980, s.33-34.
2 Erdoğan Merçil, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, İÜ. Edebiyat Fakültesi Yay, İstanbul 1985, s. 251. vd; İlhan Şahin, “Kastamonu”, TDVİA, Diyanet Vakfı Yay, C. 24. İstanbul 2001, s.586.
3 BOA, TD, No.23m.
4 Ahmet Kankal, “Fetihten XVI. Yüzyılın Sonuna Kadar Kastamonu Şehrinde İskân ve Nüfusa Dair Genel Gözlemler”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, 21-23 Mayıs 2000, Kastamonu Valiliği Yay, Kastamonu 2001, s.98.
5 Erhan Afyoncu, “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk İktisat Tarihi, C.1, S.1, Bilim ve Sanat Vakfı Yay, İstanbul 2003, s.267.
6 Ömer Lütfi Barkan-Enver Meriçli, Hüdavendiğar Livası Tahrir Defterleri I, TTK Yay, Ankara 1988, s.4.
7 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) II, Tıpkı Basım, Ankara 1994; Ayşe Tosunoğlu, Tapu Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Kastamonu Sancağı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Anabilim Dalı, İstanbul 1993; Nazım Kuruca, XVI. Yüzyılda Kastamonu Sancağı Vakıf Tahrir Defteri (Tanıtım, Tahlil ve Metin),Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
8 TD, No. 23m.
9 TD, No.23m; No.438; Kastamonu Vakıf Tahrir Defteri (KVTD) Vakıf Tahrir Defteri’nin baş tarafı eksiktir. Yapılan bu çalışmada kullanılacak dipnotlarda sayfa yerine defterdekine sadık kalınmak suretiyle varak (vrk) kullanılacaktır.
10 Ömer Lütfi Barkan, “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi TetkiklerMakaleler, C.I, Yayına Haz. Hüseyin Özdeğer, İÜ Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Yay, İstanbul 2000, 177-178.
11 Barkan, a.g.e., s. 178.
12 Hüseyin Özdeğer, XVI. Asırda Ayıntab Livası, İÜ Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Yay, İstanbul 1988, s. 14.
13 Tosunoğlu, agt., s. 31.
14 TD, No. 23 m, s.3-110.
15 TD, No. 23 m, s.111-140.
16 TD, No. 23 m, s.141-324.
17 TD, No. 23 m, s.325-338.
18 TD, No. 23 m, s.339-354.
19 TD, No. 23 m, s.355-499.
20 TD, No. 23 m, s.501-599.
21 TD, No. 23 m, s.601-618.
22 TD, No. 23 m, s.619-701.
23 TD, No. 23 m, s.703-755.
24 TD, No. 23 m, s.757-823.
25 TD, No. 438, s.519-604.
26 TD, No. 438, s.605-610.
27 TD, No. 438, s.611-616.
28 TD, No. 438, s.617-627.
29 TD, No. 438, s.628-639.
30 TD, No. 438, s.640-643.
31 TD, No. 438, s.644-648.
32 TD, No. 438, s.649-663.
33 TD, No. 438, s.663-675.
34 TD, No. 438, s.679-696.
35 KVTD, vrk.11b.
36 Şahin, agm., s.568.
37 Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy teşkilatı-Destanları, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yay, İstanbul 1992, s.212-214.
38 Refik Turan, “Kastamonu’nun Türkler Tarafından Fethi ve İskânı”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, 21-23 Mayıs 2000 Kastamonu, Kastamonu 2001, s.1.
39 Konu hakkında detaylı bilgi için bkz. Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İşaret Yay, İstanbul 2001, s.118-661
40 TD, No. 23 m, s. 587.
41 TD, No. 23 m, s. 586.
42 TD, No. 23 m, s. 586.
43 TD, No. 23 m, s. 587.
44 TD, No. 23 m, s. 563.
45 TD, No. 23 m, s. 544.
46 TD, No. 23 m, s.536.
47 TD, No. 23 m, s.541.
48 Bahaeddin Yediyıldız, “Vakıf”, İA, C. XIII, s.153.
49 A.Y. Ocak-S. Farukî, “Zâviye mad.” İA, C. 13, MEB Basımevi, İstanbul 1986, s. 472.
50 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yay, İstanbul 1996, s.611.
51 KVTD, vrk.73a.
52 KVTD, vrk.78b.
53 Barkan, Ayverdi, age., s.XVII.
54 TD, No. 438, s.672-675.
55 KVTD, vrk.71b.
56 KVTD, vrk.73b.
57 KVTD, vrk.70b.
58 KVTD, vrk.70b.
59 Halil İnalcık, “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yay, İstanbul 1993, s.261-263.
60 Cevdet Yakupoğlu, “Candar-Oğulları Döneminde Kastamonu’da İçtimaî ve İktisadî Hayat”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, 21-23 Mayıs 2000, Kastamonu Valiliği Yay, Kastamonu 2001, s.76-77.
61 Özdeğer, age., s.67.
62 KVTD, vrk. 69b.
63 Halil İnalcık, “Osmanlılarda Ra’iyyet Rüsumu”, Belleten, C.XIII, Ankara 1959, s.581.
64 Özdeğer, age., s.31.
65 Özdeğer, age., s.32.
66 KVTD, vrk.2b.
67 KVTD. vrk.2b.
68 TD, No.23 m, s.320; KVTD, vrk.2b.
69 Kuruca, agt., s.247.
70 KVTD, vrk.3a.
71 Kuruca, agt., s.247.
72 Kuruca, agt., s.247; Vakıf Tahrir defterinin vrk. 1a’da, Zemîn-i Kara Hacı 20, Zemîn-i Bağçe-i Şaban 25, Zemîn-i Börekçi Mustafa 10, Zemîn-i Bağçe Ferâsî 13, Zemîn-i İshak Kürtüncü 6 gibi rakamların verilmiş olması bu resmin tahsilinde tasarruf edilen arazinin özelliğine göre olduğunu göstermektedir.
73 Özdeğer, age., s.95.
74 KVTD, vrk.6a.
75 Neşet Çağatay, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reâyadan Alınan Vergi ve Resimler”, DTCFD, C.V, Ankara 1947, s.507.
76 Çağatay, agm., s.506.
77 Kuruca, agt., s.262.
78 Kuruca, agt., s.248.
79 Tosunoğlu, age., s.460.
80 Çağatay, agm., s.507.
81 Çağatay, agm., s.503.
82 Kuruca, agt., s.262.
83 İnalcık, agm., s.593.
84 Feridun Emecen, XVI. Asırda Manisa Sancağı, TTK. Yay, Ankara 1989, s.244.
85 Kuruca, agt., s.255.
86 Bkz. Tablo I.
87 TD, No. 438, s.664, 665, 666, 667, 670.
88 İnalcık, agm., s.594.
89 Özdeğer, age., s.89.
90 Kuruca, agt., s.248.
91 BA, TD, No. 438, s. 691-696.
92 İnalcık, agm., s.599.
93 KVTD, vrk.75a; Zâviye-i Musa Dede, abdal ve dervişlerin isimlerinin zikredildiği ve Boyovası kazasında bu hizmeti sürdüren tek zâviye vakfı durumundadır.
94 TD, No.23 m, s.823.
95 TD, No. 438, s.663-665.
96 KVTD, vrk.69b.
97 TD, No. 23 m. s. 590.