Endülüs Bilim Tarihçisi ve Oryantalist Prof. Dr. Mercè Comes Maymó (1949-2010)

Özet

Prof. Dr. Mercè Comes Endülüs matematiksel coğrafyası, astronomisi ve Arap dili ve bilimi konularında Barselona Üniversitesi'nin seçkin öğretim üyelerindendi. Şubat 2010'da vefatından önce aşağıda belirtilen kurumlarda görev aldı, yöneticilik yaptı: Uluslar Arası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği (International Union for the History and Philosophy of Science) (UHPS), Uluslar Arası Bilim Tarihi Akademisi (International Academy of History of Science), İslam Toplumları Bilim ve Teknoloji Tarihi Komisyonu (The Commission on History of Science and Technology in Islamic Societies) (CHSTIS), Katalan Araştırmaları Enstitüsü (Institut d'Estudis Catalans) (IEC). Prof. Mercè Comes'in son çalışması Akdeniz haritalarını konu alan İspanya Kültür Bakanlığı'nın "Cartografía náutica árabe en el contexto mediterráneo (ss. XIII - XVI), influencias entre oriente y occidente" adlı projesi olmuştur. Bu yazıda okuyucu Prof. Comes'in yayınlanan çalışma ve çevirilerinin bir listesini bulacaktır.

1 Union for the History and Philosophy of Science (UHPS)’ın başkanlığını 2001-2005 yıllarında Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu, yine Türk bilim adamlarından Prof. Feza Günergun 1994-2001 yılları arasında aynı kuruluşun “Bilim ve Teknoloji Tarihi Komisyonu” başkan yardımcılığını yürütmüştür.
2 International Academy of History of Science’ın kuruluşu 1927 sonlarına denk geliyor. Kurucusu Roma Üniversitesi hocalarından Prof. Dr. Aldo Mieli, (1879-1950, ilk şekillenişinde (The International Committee of Historical Sciences) olarak gündeme geliyor ve sonra bugünkü adını alıyor. Akademinin ilk Türk üyesi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı (1913-1993) 1957’de muhabir üye, 1961’de tam üye oluyor ve 1962’den sonra üç yıl başkanlığını (vice-president) yapıyor. Türkiye’den ikinci isim olarak Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu 1995’de muhabir, 1999’da tam üye olup Akademi’nin başkanlığını yapıyor. Ayrıca 2008’de Akademi’nin verdiği Alexandre Koyré Madalyası’na layık görülüyor. Üçüncü isim olarak İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mustafa Kaçar 2007’de Akademi muhabir üyeliğine kabul ediliyor.
3 Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, Selis yay., 2004, İstanbul.
4 Ertuğrul Önalp, İspanyol Edebiyatı Tarihi, Onur (Yazın-Dil) yay., Ankara 1988.
5 Muzaffer Arıkan-Paulino Toledo, XIV.- XVI. Yüzyıllarda Türk-İspanyol İlişkileri ve Denizcilik Tarihimiz ile İlgili İspanyol Belgeleri (Las relaciones Turco-Españolas en los siglos XIV y XVI. Documentos Españolas relativos a la historia naval Otomana), Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yay., Ankara 1995.
6 Bir kaynakça verme amacımız olmadığı için birkaç eseri ve araştırmacıyı hatırlatabildim.
7 Dursun Ayan, “Uygarlıklar Arası Entelektüel Bayrak Takımı”, Düşünen Siyaset, Sayı. 17, (Medeniyetler Özel Sayısı), (s. 143-155).
8 Dursun Ayan, “Oryantalizm Tutulması ve Edward Said”, Düşünen Siyaset, sayı 23, (Bizim Doğu Ortadoğu özel sayısı), (s. 37-52).
9 Aydın Sayılı, The Observatory in Islam, Ankara 1988.
10 Süheyl Ünver, İstanbul Rasathanesi, Ankara 1985.
11 Mercè Comes, Ecuatorios Audalusíes: Ibn al-Samh, al-Zarqâlluh y Abû-l-Salt. Agencia Española de Cooperación Internacional - Instituto de Cooperación con el Mundo Árabe- Universidad de Barcelona- Facultad de Filología. Barcelona, 1991.
12 Comes, M., Samsó, J., Mielgo, H. (eds.), “Ochava Esphera” y “Astrofísica”. Textos y estudios sobre las fuentes árabes de la astronomía de Alfonso X. Madrid: Agencia Española de Cooperación Internacional and Barcelona: Universidad de Barcelona (Instituto Millás Vallicrosa de Historia de la Ciencia Árabe), 1990.
13 Juan Vernet, De c Abd al-Rahmân I a Isabel II, Barcelona, 1989.
14 El Corán, (introducción, traducción y notas de Juan Vernet), (segunda edición), Planeta, 2005, Barcelona (España).
15 Bkz. Mercè Comes, “Some New Sources on Islamic Geographical Coordinates: The Relationship Between Orient and Occident”. Science in Islamic Civilisation, Proceedings of the International Symposia “Science Institutions in Islamic Civilisation” & “Science and Technology in the Turkish and Islamic World” (Ekmeleddin Ihsanoglu and Feza Günergun, eds.), Istanbul (IRCICA) 2000.
16 Sevim Tekeli, Nasuriddin, Takîyûddin ve Tycho Brahe’nin Rasat Aletlerinin Mukayesesi, Ankara 1958.
17 Şemseddin Sami, Kamusu’l - Âlam, (6 cilt).
18 Prof. Edward S. Kennedy’nin, daha sonra, merkezi İstanbul’da bulunan Türk Bilim Tarihi Kurumu’nun onur üyesi olmasına karar verildi ve belgesi 5 Haziran 1994 yapılan bir törenle Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu tarafından kendisine sunuldu. Bu toplantı vesilesiyle Kennedy’nin hayatı ve eserleri hakkında öğrencileri ve arkadaşları tarafından hazırlanan yayın davetlilere dağıtıldı. Bu yayını daha sonra biraz kısaltarak Türkçeye çevirme olanağı buldum. Bkz. David A. King ve Georg Saliba, “Prof. Dr. Edward S. Kennedy,” (çev. Dursun Ayan), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, cilt. 10, sayı. 31, Eylûl- 1997, (s. 57-64); Edward S. Kennedy bibliyografyası için ayrıca bkz. Nora - Michael Kennedy, David. A. King and Julio Samsó, In Memoriam: Edward S. Kennedy, Suhayl, 9, 2009-2010, (s. 185-214).
19 Kaynaklarda bu çalışmaların kitap olarak basılmış haline ulaşamadım, Enstitü yetkilileri de yayınlanmadığını belirttiler.
20 Sami dilleri uzmanı olan Carl Brockelmann (1863-1956), Geschichte der arabischen Litteratur, Zweite den Supplementbänden angepaßte Auflage. Leiden, E. J. Brill, 1943-49. 2 v., Supplementbänden. Leiden, 1937-42. 3 v dizi bibliyografyanın yayıncısıdır. Ayrıca Brockelmann Divan-ı Lugati’t-Türk’ün ve Türkoloji ile ilgili diğer başka doğu eserlerinin tanınmasında etkili olmuş bir oryantalisttir.
21 Bu müzenin benzeri ve gelişmişi İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 2008 Mayısında “İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi” Gülhane Parkı’nda açıldı.
22 Jean-Louis Bacqué-Grammont, Le livre de Babur (Babar-nama). Mémoires du premier Grand Mogol des Indes, orientalistes de France, 1985.
23 Mercè Comes, Babur. Memorias. Biblioteca Universal (Círculo Lectores). Lit. Orientales,. Barcelona, 2001.
24 Dursun Ayan, “Bir Mirasın İzinde: Toledo/Tuleytiye”, İdeal Kent, sayı. 2, Ağustos-2008.
25 Dursun Ayan, “Bir Mirasın İzinde: Kurtuba”, İdeal Kent, sayı. 3, Aralık-2008.
26 Enciclopedia de al-Andalus (yayınlayan kurum Granada’dan: Fundación El Legado Andalusí; İbn Tufeyl adına Almera’daki Fundación Ibn Tufayl de Estudios Árabes.
27 Fuat Sezgin, İslamda Bilim ve Teknoloji, II, (Astronomi), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ. Yayınları, (s. 173-204 arası Ekvaturyumlar bölümü) Prof. Comes’in şu çalışmalarına atıf yapmaktadır: M. Comes, R. Puig, J. Samsó (Ed.) De astronomía Alfonsi Regis, Barcelona 1987; M. Comes, Ecuatorios andalusíes, Barcelona 1991.
28 Bkz. David A. King ve Georg Saliba, “Prof. Dr. Dr. Edward Kennedy”, (çev. Dursun Ayan), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Bülteni, cilt. 10, sayı. 31, Eylûl- 1997, (s. 57-64);
29 Genellikle literatürde Arap astronomi kaynakları denilse de buna Arapça yazılmış dememiz gerekir; çünkü başta Uluğ Bey olmak üzere Türk astronomların ve diğer uluslardan astronomların da varlığını görmezlikten gelemeyiz. Kaldı ki Endülüs’ün katkısı Arap dili üzerinden bize Yahudiler, İspanyollar, Katalanlar gibi başka uluslardan insanların katkısını da göstermektedir. Uygarlıklar arası bir entelektüel geçişliliğe Endülüs katkısı oldukça önemlidir.
30 Bir çalışma ve bu konuda bazı kaynakçalar için bkz. Mónica Herrera-Casais, “The Nautical Atlases of ‘Alī al-Sharafī”, Suhayl , 8 (2008), (s. 223-263 ).
31 Bu liste Julio Samsó ve Roser Puig, “In Memoriam Mercè Comes (8. 5. 1949- 26. 2. 2010)”, Suhay (9) daki bir iki ekle yayın tarihi sırasına göre dizilmiştır.