Çanakkale Savaşı’nda Siper Hayatı ve Cephede Sosyal Faaliyetler

Özet

Çanakkale savaşları olağanüstü şartların ve olağanüstü mücadelelerin savaşıdır. Türk askeri Çanakkale'de bir ölüm-kalım savaşı vermiş; gelecek nesillerin varlık ve bağımsızlık mücadelesi için hayatını vatanına feda etmiştir. Çanakkale Savaşı'nda siper hayatı ve cephede sosyal faaliyetler konulu bu çalışmada, Türk askerinin olağanüstü şartlarda oluşturulan cephedeki sosyal hayatı ele alınacaktır. Çalışma, siper hayatı ve askerlerin sosyal ihtiyaçlarının temini, cephede askerin psikolojik durumu ve propaganda faaliyetleri, esirlere yapılan muameleler ve cepheyi ziyaret eden heyetler çerçevesinde özellikle dönemin basınına yansıyan ve hatıratlarda yer alan veriler çerçevesinde incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Çanakkale Savaşı, cephe hayatı, Türk askerinin siper hayatı, Çanakkale Savaşı'nda sosyal faaliyetler.

1 5.Ordu: Birinci Grup: 5. ve 7. tümenler Saros bölgesinde, İkinci Grup: 9.Tümen Gelibolu Yarımadası’nda, Üçüncü Grup: 3. ve 11. tümenler Boğaz’ın Anadolu yakasında, Süvari Tugayı: Saros Körfezi’nin kuzey kıyılarını gözetlemekte, 19.ncu Tümen : Bigalı bölgesinde ordu ihtiyatında(19.Tümen Komutanı Kurmay Yarbay Mustafa Kemal, Sanders1968:77-78)
2 Menzil hattı, Podima-Silivri hattının batısında kalan Trakya bölgesiyle Anadolu yakasında Biga (dahil), Edremit (hariç) olarak belirlenmişti. Böylece 5. Ordu’nun menzili yurdun en verimli ve imkânları en zengin olan Trakya bölgesiyle Marmara havzasının büyük bir kısmını içine almış oluyordu. Menzil karargâhında, süvari piyade karışımından oluşan muhafız ve sahra jandarma takımları, bir telgraf müfrezesiyle bir sahra posta bölüğü vardı. 5. Menzil Komutanlığı’nın emrinde, Uzunköprü, Keşan, Gelibolu, Bayırköy, Ilgardere, Akbaş, Biga, Karabiga, Malüller, Lapseki, Burgaz ve Çanakkale’de nokta komutanlıkları; Çardak, Gelibolu, Ilgardere, Akbaş, Kilya, Karabiga, Lapseki, Burgaz ve Çanakkale’de de iskele komutanlıkları vardı. Işıklar, Burgaz, Lapseki, Gelibolu, Karabiga, Biga, Akbaş, Ilgardere, Keşan, Uzunköprü, Maluller’de idârî teşkiller bulunuyordu. Akbaş’ta erzak ambarları; Gelibolu ve Burgaz’da ekmekçi takımları; Karapınar, Yerlisu, Bayırköy ve Gürecik’te çayhaneler kurulmuştu. Ilgardere’de bir köprücü takımı, Lapseki’de araba imalathanesi, Biga’da inşaat bölüğü bulunuyordu. Menzil teşkilatı bu birimlerin yanı sıra 5. Ordu’nun ihtiyacı olan er, iaşe ve cephane için ikmal yolları boyunca gerekli istasyonlar ve bu yollarda çalışacak ikmal kollarını da oluşturmuştu(Erdemir 2008: 275-278).
3 Bu marşların başında Sivastopol Marşı geliyordu: “Sivastapol önünde… Bandonun ilk nağmesini şiddetli bir top gürültüsü takip eder yine de mûsikînin ahengine bir halel gelmezdi.”(Tanin, 22 Haziran 1331/5 Temmuz 1915)
4 22 Mayıs 1331’de [4 Haziran 1915] Burgaz’daki ambarda 18 ton un, 52.249 kilo bakla, 2 ton nohut, 20 ton tuz, 2 ton üzüm, 2 ton şeker, 24 ton sardalye, 511 ton arpa, 1 ton küspe, 245 kuzu, 679 oğlak ve 49 sığırın gerekirse Akbaş, Kala-i Sultânîye ve Gelibolu menzil ambarlarına gönderilmeye hazır olduğu belirtilmektedir(Erdemir 2008:280).
5 5. Ordu’nun iâşesinin büyük bir bölümü “Tekâlif-i Harbiye” usulüyle sağlanmıştır. Yağ ve sabun gibi ihtiyaç maddeleri, yağhanelerden veya sabun imalâthanelerinden sağlanıyor; yurt dışından getirilmekte olan çay ve şeker gibi maddelerin piyasada mevcut olanlarının yüzde 15-25’ine el konulmakta; kalanı, sivil halkın ihtiyacına bırakılmaktaydı(Erdemir 2008:282)
6 Tayinat ve Yem Kanunu’na göre (bu kanun 12 Eylül 1914 tarihinde kabul edilmiştir) bir erin günlük payı 600 gr un, 250 gr et veya 125 gr kavurma, pastırma, sucuk veya konserve et, 86 gr pirinç, 10 gr yağ, 20 gr soğan ve tuzdan ibaretti. Etin azlığına karşılık, yerine nohut, kuru fasulye, sebze, konserve veya yaş sebze veriliyordu. Ancak bunların sağlanamaması halinde, günlük hak ediş daha da azalıyordu. Günde 250 gr verilmesi gereken et önce 62 gr’a sonra da 31 gr’a kadar indirildi (Erdemir 2008:280-282).
7 Bu genç şehit, Çanakkale Muharebesi’ne katılmak istemesi üzerine cepheye tayin edilmiş, burada 3 Ağustos 1331’de Anafartalar Cephesi’nde bir taarruz- u umumide şehit olmuştur. Bu fedakar şehit, muhterem bir baba ile genç bir zevce ve iki aylık Ertuğrul isminde bir aslan yavrusunu terk etmiştir(Tanin, 22 Teşrinisani 1331/5 Aralık 1915).
8 Bahriye Nazırı ve 4.Ordu Kumandanı Cemal Paşa, 1915 Ağustosunda Suriye ve Filistin dahilinde Arap ihtilalcilerinin gizli teşebbüslerinin ortaya çıktığından bahsetmektedir (Cemal Paşa 1996:175).