Türk - Macar Diplomatik Ziyaretlerinin Türk Basınına Yansımaları (1930-1931)

Özet

1930-1931 yılları Türkiye-Macaristan diplomatik ziyaretlerinin yoğunluk kazandığı bir süreç olmuştur. Macar Dışişleri Bakanı M. Walko ile başlayan bu süreç, Macar Başbakanı Kont Bethlen ile devam etmiştir. Bu ziyaretleri Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı İsmet İnönü ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras'ın ziyaretleri takip etmiştir. Birinci Dünya Savaşı sonrası gelişmeler, bu diplomatik girişimleri Balkanlarda ve Avrupa'da önemli kılmıştır. Türk basını da, Türk-Macar ilişkileri ve dostluğuna dayalı bu ziyaretlere gereken ilgiyi göstermiştir. Türk gazeteleri bu diplomatik ziyaretleri haber olarak sayfalarına taşımış ve gereken yorum-kritiği yapmışlardır. Türk basını Türk-Macar Kardeşliği öz deyişini ilgi ve yorumlarının merkezine almıştır. Günümüzde olduğu gibi geçmişte de ülkeler arası diplomatik yakınlaşma basın için her zaman önemini korumuştur. Bu ilgiyi Türk basınında çalışılan dönemde de görmek mümkündür.

1 F. Eckhart, Macaristan Tarihi, Çeviren: İbrahim Kafesoğlu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1949, s. 7-11.
* Bu gün itibariyle İstanbul- Fatih’te Şahzedebaşı’ndan Fatih Camii’ine kadar olan ana caddenin ismi “ Macar Kardeşler Caddesi” ismini taşımaktadır. 1916 yılında da aynı caddeye mi bu ismin verildiği tam olarak tespit edilememiştir.
2 Melek Çolak, “Türk - Macar İlişkileri Ve Macaristan’ın Türk İnkılâbına Bakışı (1919-1938 )”, Beşinci Uluslar arası Atatürk Kongresi 8-12 Aralık 2003 Bildiriler, Atatürk Araştırma Merkezi, Anakara, 2005, s.1255.
3 Çolak, age, s. 1256-1259
4 Fahir Armaoğlu, 20. Yüz Yıl Siyasî Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1987, s.180; H.Berke Dilan, Siyasi Tarih 1914-1939, Alfa Yayınları, İstanbul 1998, s. 61. Amiral Horthy naib unvanını alırken, başbakanlık koltuğuna da 1931 yılına kadar Kont Bethlen oturmuştur.
5 İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt, (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989, s. 656.
6 Hakimiyeti Milliye, 10 Muharrem 1342, 22 Ağustos 1339- 1923.
7 Hakimiyeti Milliye, 10 Muharrem 1342, 22 Ağustos 1339- 1923.
8 Çolak, age, s. 1261.
9 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi ( BCA);Fon Kodu: 030. 18. 01. 01., Yer No: 09. 19.8
10 BCA, Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer no: 27.17.19
11 BCA, Fon Kodu: 30.18.1.1, Yer no: 23.27.20.
12 Soysal, age, s. 660. Çolak, age, s.1261.
13 Cumhuriyet gazetesi, 24 Mart 1930.
14 Akşam gazetesi, 25 Mart 1930.
15 Hakimiyeti Milliye, 25 Mart 1930; Cumhuriyet, 25 Mart 1930; Ayın Tarihi, Aylık Siyasi Mecmua, C.22, Nisan 1930, S. 73, s. 6024-6026.
16 Hakimiyeti Milliye, 25 Mart 1930; Cumhuriyet, 25 Mart 1930; Ayın Tarihi, Aylık Siyasi Mecmua, C.22, Nisan 1930, S. 73, s. 6024-6026.
17 Hakimiyeti Milliye, 27 Mart 1930.
18 Hakimiyeti Milliye, 27 Mart 1930.
19 Zeki Mesut, “ Türk Macar Dostluğu”, Hakimiyeti Milliye, 24 Mart 1930.
20 Cumhuriyet, 27 Mart 1930.
21 Cumhuriyet, Hakimiyeti Milliye, Akşam, 29 Mart 1930; Ayın Tarihi, Aylık Siyasi Mecmua, C. 22, Nisan 1930, S. 73, s. 6029.
22 Hakimiyeti Milliye, 27 Teşrinievvel (Ekim) 1930, Cumhuriyet, 27 Teşrinievvel 1930.
23 Akşam, 28-29 Teşrinievvel 1930.
24 Milliyet, 29-31 Teşrinievvel 1930.
25 Akşam, 31 Teşrinievvel 1930.
26 Cumhuriyet, 28 Teşrinievvel 1930.
27 Cumhuriyet, 28 Teşrinievvel 1930.
28 Yarın gazetesi, 2 Teşrinisani (Kasım) 1930.
29 Yarın gazetesi, 2 Teşrinisani (Kasım) 1930.
30 Akşam, 2 Teşrinisani 1930; Hakimiyet Milliye, 1 Teşrinisani 1930; Cumhuriyet, 5 Teşrinisani 1930.
31 Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani 1930.
32 Akşam, 2 Teşrinisani 1930; Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani 1930.
33 Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinisani 1930; Akşam, 2 Teşrinisani 1930.
34 Cumhuriyet, 5 Teşrinisani 1930.
35 Milliyet, 1 Teşrinisani 1930.
36 Milliyet, 6 Teşrinisani 1930.
37 Cumhuriyet, Milliyet, Hakimiyeti Milliye, 6 Teşrinisani 1930.
38 BCA, 030.10.233, 574/ 8, Tarih: 16.2.1931, Sayı: 2925.
39 BCA, 030.10.232., 566.6.
40 Cumhuriyet, 7 Teşrinievvel 1930.
41 Cumhuriyet, 8 Teşrinievvel 1930.
* Lozan sonrası bu ilk Avrupa seyahatine İsmet Paşa önemli bürokratları da yanında götürmüştür. Bunlar: İsmet Paşa’nın özel kalem müdürü Vedit Bey, ali iktisat meclisi baş Kâtibi Nurullah Esat Bey, dış işleri I. daire umum müdürü Cevat Bey, Tevfik Rüştü Bey’in özel kalem müdürü Kemal Aziz Bey, Anakara polis müdürü Salih Bey, TBMM muhafız alayından Binbaşı Fahri ve Yüzbaşı Nazmi beyler, dahiliyeden memur Muammer, Ali Rıza, Mustafa, Sinan, Aziz, Kâşif, Mürteza beylerden oluşan bir heyetti. BCA, 030.18.01.02, 23.65.4, Tarih: 21.9.931, Sayı: 11742.
42 Yarın, Milliyet, Hakimiyeti Milliye, 8/ 9/ 10/ 11/ 12 Teşrinievvel 1931.
43 Cumhuriyet, 12 Teşrinievvel 1931.
44 Cumhuriyet, 13 / 14 Teşrinievvel 1931.
45 Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel 1931.
46 Cumhuriyet, 14 Teşrinievvel 1931.
47 Cumhuriyet, 15 Teşrinievvel 1931.
* Küçük İtilâf: Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun mirasçısı devletler Yugoslavya, Çekoslovakya ve Romanya tarafından ortaya çıkarılmış sonra Fransa’nın nüfuz ve önderliğine girmiş, I.Dünya Savaşı sonrası kurulan statüyü korumak amacıyla oluşmuş bir ittifaktır.