Osmanlı Arşivlerine Göre Sinop Hapishanesi’nin Durumu

Özet

Osmanlı devletinde hapis ceza ve uygulamalarının başlangıçta yaygın bir ceza olarak görülmezken sonraki dönemlerde ve özellikle de Tanzimat'tan sonra etkin bir ceza yöntemi olarak benimsendiği görülmektedir. XIX. yüzyıldan itibaren ise hapis cezası bütün suçlar için uygulanan bir ceza haline gelmiştir. Osmanlı devletinde Tanzimat döneminde çıkarılan ceza kanunları hapis cezasını asli cezalar arasına sokmuş ve etkin bir şekilde uygulanmaya başlanmıştır.

Hapis cezasının yaygınlaşması ile birlikte ülkenin değişik yerlerinde yeni hapishaneler yapılmıştır. Bu meyanda Osmanlı devleti, kaleleri ve buralarda bulanan zindanları ceza infaz yerleri olarak değerlendirme yoluna gitmiş ve kalebentlik cezasına çarptırılanları ülkenin değişik mıntıkalarındaki kalelerde bulunan hapishanelere göndermiştir. Osmanlı devletinde XIX. yüzyılın başlarından itibaren ön plana çıkan kalehapishanelerden birisi de Sinop Kalesi'nde bulunan hapishanedir. Sinop Hapishanesi XX. yüzyılın başlarından itibaren siyasi mahkûmların gönderildiği ceza infaz yerlerinden birisi olmak itibariyle dikkati çeker. Cezaevi ve sürgün yeri olarak Cumhuriyet devrinde de önemini sürdüren Sinop Hapishanesi ile ilgili olarak arşiv kayıtlarında birçok belge bulunmaktadır. Bu çalışmada ceza ve hapishane tarihimizde önemli bir yere sahip olan Sinop Hapishanesi ile ilgili belge ve bilgiler verilmeye çalışılacaktır.

1 Ali Bardakoğlu, “Hapis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt:16, s. 54; Metin Hülagu, Hapis Cezası, Rey Yayıncılık, Kayseri 1996, s. 5-6; Ferit Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 11. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993, s. 304.
2 Bardakoğlu, a.g.m., s. 54; Mustafa Avcı, “Ceza Yargılaması Hukuku Tarihimizde Koruma Tedbirlerinden Tutuklama”, http://www.dicle.edu.tr/dictur/suryayin/khuka/cezayargilamasi.htm (15.05.2006).
3 Bardakoğlu, a.g.m., s. 55.
4 Timur Demirbaş, “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi”, Hapishane Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005, s. 28.
5 Demirbaş, a.g.m., s.7-8; Alev Çakmakoğlu Kuru, Sinop Hapishanesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2004, s. 12-13.
6 Bardakoğlu, a.g.m., s. 63.
7 M. Akif Aydın, “Osmanlı Ceza Hukuku”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt:7, s. 478- 480;
8 Uriel Heyd, Studies in Old Otoman Criminal Law, Oxford, London 1973, s. 303-304.
9 Gültekin Yıldız, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı (1839-1908), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2002, s. 18 vd.
10 Yıldız, a.g.t., s.161; Demirbaş, a.g.m., s. 29.
11 Aydın, a.g.m., s.481-482.
12 Ömer Şen, Osmanlı’da Mahkûm Olmak, Kapı Yayınları 2007, s. 18.
13 Demirbaş, a.g.m., s. 30; Çakmakoğlu Kuru, a.g.e., s. 14.
14 Ayrıntı için bkz. Yurt Ansiklopedisi, “Sinop”, cilt 9, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982-1983, s. 6746-6834; M. Ali Ünal, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sinop Kazası”, XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara 1999, s. 795-797.
15 Çakmakoğlu Kuru, a.g.e., s. 17-19.
16 http://mitglied.lycos.de/sinopetours/sinoptur.htm (10.04.2006).
17 BOA. İ. HD. nr. 145/7471 (2. Ca.1263/18.04.1847).
18 BOA. İ. MVL. nr. 444/19756 (5. Ş.1277/16.02.1861).
19 BOA. MKT. UM. nr. 464/21 (22.N.1277 /03.04.1861).
20 BOA. DH. MKT. nr. 1427/79 (6. Ş.1304 /28.06.1887).
21 BOA. DH. MKT. nr. 1436/21 (2.Za.1304 /23.07.1887).
22 BOA. DH. MKT. nr. 1531/89 (3. Z.1305 /11.08.1888).
23 BOA. DH. MKT. nr. 1540/70 (02. M.1306 /08.09.1888).
24 BOA. DH. MB. HPS. nr. 103/2 (12. Za.1327 /25.11.1909).
25 BOA. DH. MUİ. nr. 125/42 (9. N. 1328 /14.09.1910).
26 BOA. DH. MB. HPS. nr. 1/4 (12. Ra. 1329 /13.03.1911).
27 BOA. DH. UMVM. nr. 71/5 (27.C.1332 /23.05.1914).
28 BOA. DH. MB. HPS. nr. 6/8 (14. B. 1332/ 08.06.1914).
29 BOA. DH.MB. MPS. nr. 17/16 (29.Ra. 1338 /22. 12.1919).
30 BOA. DH. MB. HPS. nr. 82/8 (15.B.1338/04.04.1920).
31 BOA. DH. MB. HPS. nr. 112/44 (06.C.1332 /02.05.1914).
32 BOA. DH. İD. nr. 28–1/5 (23 Kânunusani 1329 /05.02.1914).
33 http://www.dergibi.com/yazarlar/ha_013.asp (13.06.2006).
34 http://www.forumuz.biz/disarda_deli_dalgalar_sinop_cezaevi-132652t.html (15.07.2006).
35 Sinop Valiliği’nin web sayfasından alınmıştır.
36 Ali Rıza Gönüllü, “20. Yüzyılın Başında Alanya Hapishanesi”, Zindanlar ve Mahkûmlar, (Haz. Emine Gürsoy-Naskali; Hilal Oytun Altun ), Babil Yayınları İstanbul 2006, s. 61.
37 Hazırlanan bu cetvellerin altında “ İşbu cedvel senenin her dört mah hitamında mahallince imla edilecek ve en seri’ vasıtayla Dâhiliye Nezaretine irsal olunacaktır. Yoklama tarihleri Mart, Temmuz ve Teşrinisani aylarının birinci günüdür. Zikr olunan günlerde bil’icra aynı günün tarihi cedvele vaz’ olunacaktır.” şeklinde açıklama yer almaktadır.
38 Cinayet: İdam, kalebentlik, sürgün, ömür boyu medeni haklardan mahrumiyet gibi büyük cezaları gerektiren suçları kapsamaktadır.
39 Cünha: Suç, kabahat, te’dib cezasına müstahak olanın suçu anlamındadır.
40 Kabahat: Kusurlar, çirkin hareketler, çirkin işler, suçlar anlamındadır.
41 BOA. DH. MB. HPS. nr. 155/14 (1 Temmuz 1331/13.07.1915).
42 BOA. DH. MB. HPS. nr. 156/26 (1 Teşrinisani 1331/14. 11. 1915).
43 BOA. DH. MB. HPS. nr. 157/8 (1 Mart 1332 /06.03.1916).
44 BOA. DH. MB. HPS. nr. 157/65 (1 Temmuz 1332 /14.07.1916).
45 BOA. DH. MB. HPS. nr. 29/4 (1 Temmuz 1332/14.07.1916).
46 BOA. DH. MB. HPS. nr. 164/53 /1 Teşrinisani1335 (01.11. 1919).
47 BOA. DH. MKT. nr. 1416/58 (8.B.1304 /01.04.1887).
48 BOA. DH. MB. HPS. nr. 147/12 (27.S.1331 /05.02.1913).
49 BOA. DH. MB. HPS. nr.147/16 (05.Ra.1331/12.02.1913).
50 BOA. DH. MB. HPS. nr. 96/33 (02.N.1331/05.08.1913).
51 BOA. DH. MB. HPS. nr. 90/2 (28.S.1332/26.01.1914).
52 BOA. DH. MB. HPS. nr. 112/44 (06.C.1332 /02.05.1914).
53 BOA. DH. MKT: nr. 581/15 (17.C.1320/21 Eylül 1902).
54 BOA. DH. EUM. AYŞ. nr. 39/78 (14 Ş. 1338/03. 05. 1920).
55 BOA. DH. MUİ. nr. 79-2/27 (11.B.1328 /19.07.1910).
56 BOA. DH. MUİ. nr. 125/42 (28.N.1328 /03.10.1910).
57 BOA. DH. MB. HPS. nr. 103/13 (23.M.1329 /24.01.1911).
58 BOA. DH. MB. HPS. nr. 104/11 (01.Ş.1330/16.07.1912).
59 BOA. DH. MB. HPS. nr. 104/25 8 Eylül 1328/21.10.1912).
60 BOA. MV. nr. 203/73 (3.Z.1334 /01.10.1916).
61 BOA. MKT. MHM. nr. 376/94 (12. Za 1283/18.03.1867).
62 BOA. DH. MB. HPS. nr. 54/49 (21.Ra.1332 /17.02.1914).
63 BOA. DH. MB. HPS. nr. 108/51 (29.Z.1336 /05.10.1918).
64 BOA. DH. MB. HPS. nr. 50/16 (02.Ş.1333 /15.06.1915).
65 Yıldız, a.g.t., s. 300-302.
66 BOA. DH. MB. HPS. nr. 54/17 (13 Teşrinievvel 1329 /26.10.1913).
67 BOA. DH. MB. HPS. nr. 105/15 (26 Kânûnievvel 1329 /08.01.1914).
68 BOA. DH. MB. HPS. nr. 81/9 (26 Ağustos 1335/26.08.1919).
69 BOA. DH. MKT. nr. 1423/95 (3. N.1304/26.05.1887).
70 Yıldız, a.g.t. s. 296.
71 BOA. DH. MB. HPS. nr. 11/41 (16.B.1308 /25.02.1891).
72 BOA. DH. MB. HPS. nr. 91/24 (27.R.1333 /14.03.1915).
73 BOA. DH. MB. HPS. nr. 57/53 (02.Ca.1333 /17.03.1915).
74 BOA. DH. MB. HPS. nr. 37/27 (20.Ca.1337 /21.02.1919).
75 BOA. DH. MB. HPS. nr. 162/96 (25.C.1337 /28.03.1919).
76 BOA. DH. MB. HPS. nr. 147/27 (13.Ra.1331 /20.02.1913).
77 BOA. DH. MB. HPS. nr. 89/65 (04.R.1332 /02.03.1914).