Kassandra Damgası’nda Kronotop Kavramı

Özet

Cengiz Aytmatov'un Kassandra Damgası adlı eseri, ele aldığı konu ve kurgusu bakımından yazarın diğer romanlarından farklı bir yer tutmaktadır. Bu romanda yazar mitolojik kahraman Kassandra'ya gönderme yaparak insanlığın sonuna dair öngörülerde bulunmaktadır. Edebiyat araştırmalarının temel amacı literatüre kaynak oluşturmak, yazarı ve eseri tanıtmak ve okurda estetik zevk oluşmasını sağlamaktır. Edebiyat araştırmalarının bir yönünü de yazar ile eser arasındaki ilgi oluşturmaktadır. 20. yüzyılın önde gelen edebiyat eleştirmeni ve kuramcısı Mihail Bahtin, kitaplarında ve makalelerinde yazar ile eser arasındaki ilişkiyi türlü yönlerden sorgular. Metnin yazarından ne ölçüde etkilendiği meselesini tartışır. Bahtin, yazarın yazdığı metnin kimi zaman diyaloglarına kimi zaman da kronotopuna sızdığını söyler. Bu çalışmada da yazar eser ilişkisi bağlamında Kassandra Damgası, kronotop kavramı çerçevesinde ele alınarak, romanın zaman ve mekân ilişkisi irdelenecektir.

1 Cengiz Aytmatov (1928-2008), Törokul Aytmatov (1903-1937) ile Nagima Hamizayevna Aytmatova’nın (1904-1970) ilk çocukları olarak Şeker obasında doğmuştur. 1946 yılında Jambıl’daki Veterinerlik Fakültesi’ni; 1953’te ise Bişkek’teki K. Skryabın Ziraat Enstitüsü’nü bitirmiştir. 1956-1958 yılları arasında ise Moskova’da Yüksek Edebiyat Bölümü öğrencisi olmuştur. Eserleri ulusal ve uluslar arası çok sayıda ödüle değer görülüp yüzden fazla dile çevrilen (Akmataliyev 1998: 6,7) Aytmatov, ilk eserlerinin bazılarında Sovyet tipini canlandırmış, bir süre sonra tutumunu değiştirerek ana dilini ve millî kültürünü savunan eserler kaleme almış, konularını Kırgız millî tarihine dayandıran birbirinden güzel eserler vermiştir (Saray 1999: 195,196). Toprak Ana, Gülsarı, Yıldırım Sesli Manasçı, Yüz Yüze, Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek, Dişi Kurdun Rüyaları, Cemile, Beyaz Gemi, Kızıl Elma, Mankurt, Erken Gelen Turnalar ve Kader Ağı yazarın eserlerinden bazılarıdır.
2 Bkz. İbrahim Tüzer (2009), “Kassandra Damgası’nın Eksiltilen Mesajı: Tevarüs Eden Kötülük ve Yeniden Doğan İnsan: Uzay Rahibi Filofey”, Cengiz Aytmatov Kitabı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.; İbrahim Tüzer, “Cengiz Aytmatov’un Kassandra Damgası” , Bilge, S. 27, Güz, 201-205.; Orhan Söylemez, Semin Ceyda Demircioğlu, “Kassandra Damgası’nda Önsezi/ Hiss-i Kablelvuku ve Kader”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.41, Erzurum, 2009, s. 98-109.; Ali İhsan Kolcu, “Cengiz Aytmatov’dan Bir Kıyamet Senaryosu”, Bilig-22/ Yaz 2002.
3 Romanda Zaman Formları ve Kronotop: Tarihi Şiirlere Yönelik Notlar.
4 Aytmatov, Cengiz (1997), Kassandra Damgası, Rusçadan Çev.: Ahmet Pirverdioğlu, İstanbul: Ötüken Neşriyat. (Romana ait bütün alıntılar bu baskıdan yapılmıştır.)
5 Ramazan Korkmaz, Cengiz Aytmatov’un romanlarında ev/anne ve çevre/dünya izleği meselesini ele aldığı çalışmasında Kassandra Damgası’ndaki roman kişisi Krılstov’un anne izleğine tutunduğundan söz eder; “Rüyasında karda izini sürdüğü anne, onu ormanın derinliklerine, yani bilinçaltının içtenlik mekânlarına ulaştırır.” (1998:147) saptamasında bulunur ve böylece dış mekâna bir de kişilerin iç dünyalarının dehlizlerini ekler.
6 Bu olayın yer aldığı bölümde çevirmen “Bu, Türkiye’de baş gösteren olayların dışarıda ne kadar yanlış aksettirildiğinin bir örneğidir. Olayların iç yüzü ve Selman Rüştü ile hiçbir ilgisi olmadığı Türk okurunca bilindiğinden fazla açıklamaya ihtiyaç duymadık” şeklinde bir dipnot düşmüştür (s. 149).
7 Umut Asanova, Aytmatov’un eserlerinde kültürel krizi sorguladığı makalesinde Aytmatov’un kendi trajedisi içinde yalnız olduğunu ve bunun da eserlerine yansıdığını belirtir. Aytmatov’un eserlerinde insanın kendi trajedisinden bütün dünyanın trajedisine bireysel trajediden global trajediye uzanan mecazi anlamlarla yüklü derin felsefi bir trajediyi yalın ve edebi bir dille anlattığını öne süren Asanova’ya göre, Aytmatov’un eserlerinde yer alan kültürel kriz ve bunalımın temelini oluşturan dünyanın kuruluşunun ardından başlayan trajedinin hissedilmesidir. Asanova “Aytmatov, Sovyet devri çocuğudur. Sovyet kültürünün yegâne büyüklüğü, şaşılacak büyüklükteki, tecrit edilmiş sistemin parçalanmaması ve sistemin kendi kendisinin kurup doğurmasıdır. Trajedinin duyuş felsefesi, ruhun topyekûn olarak tezatta olmasıdır.” diyerek görüşlerini aktarır (2009:131).