Lev Nikolayeviç Gumilev'in Geleneksel Türk Dini ile İlgili Görüşleri

Özet

Çalışmamızın konusunu Lev Nikolayeviç Gumilev'in eserlerinde geleneksel Türk dini ile ilgili görüşleri oluşturmaktadır. Türklerin uzun yıllar konar-göçer hayat sürmeleri, yaşam tarzları ve dinleri hakkında ilk bilgilerin karanlıkta kalmasına sebep olmuştur. Bu bilgileri açıklığa kavuşturmak ise Türklerle temasa geçmiş komşu medeniyetlerin aktardıkları bilgiler sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu hususta Rus araştırmacıların verdikleri bilgiler önem arz etmektedir. Özellikle XVII. yüzyıldan sonra Orta Asya'ya egemen olmalarıyla birlikte o coğrafyada yaşayan Türk topluluklarıyla bir arada bulunmaları Rusları, Türk örf-âdet ve inançları ile ilgili bilgilere ulaşabilme konusunda diğer araştırmacılardan daha avantajlı konuma getirmiştir. Buna rağmen Rusların Türkler ve Onların dinlerine bakış açıları şimdiye kadar değerlendirilmemiştir. Bu çalışmayla, L. N. Gumilev'in Türk dini ile ilgili bulguları ve geliştirdiği yöntemlerden hareketle bir Rus tarihçisinin konuya bakış açısı değerlendirilmek suretiyle Türk dini incelemelerine katkıda bulunulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte akademik bir çalışma için yeterli seviyede Rusçaya hâkim olamadığımızdan L. N. Gumilev'in Türkçeye çevrilmiş eserlerinden yararlanmış bulunmaktayız. Çalışmanın giriş kısmında Türk dini ile ilgili kısaca bilgi verildikten sonra yazarın hayatı ve eserlerine geçilmiştir. İlerleyen kısımda ise Geleneksel Türk Dini'nin unsurları ve Gumilev'in bunları ele alış tarzı değerlendirilmektedir.

1 Mircea Eliade, Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri ( Çev.: İsmet Birkan ), İmge Kitabevi Yay., Ankara 1999, s. 545-546. Ayrıca bkz., Ünver Günay- Harun Güngör, Türk Din Tarihi, Laçin Yay., Kayseri 1998, s.34.
2 Yusuf Ziya Yörükan, Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağda Türkler, Gelenek Yay., İstanbul 2004, s. 35-58-193-194-230-213-230-233-278-309-353.
3 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e., s. 25- 26.
4 http:// www. türkdirlik. com/Dergi/yazarlar/LNGumilev0000. htm, (20. 01.2006)
5 Leyla Tağızade, "Avrasyacılık ve Lev Gumilev", 21. yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ'a Armağan, Ankara 2003, s. 154.
6 http://www. selenge. com. tr/yazarlar. htm, (31.03. 2006).
7 Leyla Tağızade, a.g.m., s. 159.
8 http://www. evrazia. org/modules. php?name=News&file=artide&sid=86 "the Work of L. N. Gumilev as a development of the eurasist thinking", (31.03. 2006).
9 http://www. gumilevica. kulichi. net/English/bibliography. htm, "Gumilevica. The Bibliography of Lev Nikolayevich Gumilev", (31.03. 2006).
10 Ahmet Yaşar Ocak, Bektaşi Menakıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983, s. 29.
11 İbrahim Kafesoğlu, "Eski Türk Dini", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 301.
12 Yıldız Kocasavaş, "Gök Tanrı İnancı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 327-328.
13 Mircea Eliade, "Orta Asya ve Kuzey Kavimlerinde Semavi Tanrılar", (Çev.: Harun Güngör), Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, Kayseri 1983, s. 285.
14 Harun Güngör, "Süryani Kaynaklarına Göre Türkler'in Menşei, Dini İnanış ve Adetleri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Şubat 1986, s. 83 -85.
15 Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 1, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1978, s. 55.
16 İbrahim Kafesoğlu, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1983, s. 60.
17 Hikmet Tanyu, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1980, s. 15.
18 Ahmet Doğan, "İslamiyetten Önceki Türk İnancına Dair", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 309-311.
19 Ahmet Doğan, a.g.m., s. 313.
20 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul 1986, s. 61.
21 Fatma Ahsen Turan, "Eski Türklerde Tek Tanrı İnancı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 323.
22 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e., s. 39- 40.
23 İrfan Özdemir, İslam Öncesi Türklerde Ağaçla ilgili İnanışlar, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999, s. 38.
24 Jean-Paul Roux, Türkler'in ve Moğolların Eski Dini, (Çev.: Aykut Kazancıgil), İşaret Yay., İstanbul 1999, s. 93-96.
25 Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1994, s. 43-50-52-54, 41-58-101-64.
26 Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970, s. 36.
27 Nasuh Günay, "Eski Türk Dini", Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 3, 1997, s. 269.
28 Ahmet Doğan, a.g.m., s. 315 -316.
29 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 235.
30 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul 1986, s. 295-296.
31 Harun Güngör, "Altay Kavimlerinde Gök Tanrı", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s. 53.
32 Harun Güngör, "Eski Türk Dininin İsimlendirilmesi Üzerine", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s. 25-26.
33 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 104.
34 Gumilev, a.g.e, s.105-106.
35 Gumilev, a.g.e, s.106-107.
36 Gumilev, a.g.e, s. 107.
37 Gumilev, a.g.e, s. 413-414.
38 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 29.
39 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 187.
40 Gumilev, Hunlar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 114-115.
41 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 50.
42 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul: 1986, s. 289-290; ayr. bkz. Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültür Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 1987, s. 91.
43 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 108.
44 İrfan Özdemir, İslamiyetten Önce Türkler'de Ağaçla İlgili İnanışlar, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999, s. 43.
45 Liu Mau- Tsai, Çin Kaynaklarına göre Doğu Türkleri, (Çev.:Ersel Kayaoğlu vd.), Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 64.
46 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 51.
47 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 104.
48 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 51.
49 Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, s. 30.
50 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 70.
51 İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yay., İstanbul 1986, s. 297-298.
52 Radloff W, Sibiryadan (Seçmeler), (Çev.: Prof. Ahmet Temir), Milli Eğitim Basımevi, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1976, s. 221-231.
53 Yaşar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin ABC'sİ, Kabalcı Yay., İstanbul 1999, s. 32.
54 İbrahim Kafesoğlu, "Eski Türk Dini", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 298.
55 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 32.
56 Celal Beydili Memedov, "Eski Türkler'de Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 333.
57 Harun Güngör, "Eski Türkler'de Din ve Düşünce", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 263.
58 Celal Beydili Memedov, a.g.m., s. 332.
59 Sencer Divitçioğlu, Kök Türkler (Kut, Küç, Ûlüğ), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2000, Genişletilmiş II. bs, s. 161.
60 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 107.
61 Gumilev, a.g.e, s. 107-108.
62 Ali Albayrak, Cengiz Aytmatov'un Eserlerinde Türk Dini İnançlarının Tespiti ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995, s. 38. Ayrıca bkz. Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 111.
63 Muharrem Engin, a.g.e, s. 6.
64 Hüseyin Namık Orkun, a.g.e, s. 57.
65 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 315.
66 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 414.
67 Emel Esin, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam'a Giriş, İstanbul 1978, s. 91.
68 Abdülkerim Rahman, Uygur Folkloru, (Çev.: Soner Yalçın; Erkin Emet), T. C. Kültür Bakanlığı Yay., 1996, s. 136.
69 Harun Güngör, "Eski Türkler'de Din ve Düşünce", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 263.
70 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 441.
71 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 74 -75.
72 Gumilev, a.g.e, s. 103.
73 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 108.
74 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 72.
75 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 456.
76 Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, Kültür Bakanlığı Yay., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976 s. 32.
77 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 84.
78 Mircea Eliade, Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi, (Çev.: Mustafa Ünal), Serhat Kitabevi, Konya 2005, s. 314.
79 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 85 -86.
80 Selçuk Kırbaç, Dedem Korkut, Şule Yay., İstanbul 1999, s. 111.
81 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 55.
82 Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, s. 64.
83 Ekrem Ayan, "Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 622-623.
84 Jean- Paul Roux, a.g.e, s. 114.
85 Ekrem Ayan, a.g.m., s. 624.
86 Mircea Eliade, a.g.e, s. 257.
87 Hikmet Tanyu, Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1968, s. 167-35.
88 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e., s. 79 -80.
89 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 275.
90 Hikmet Tanyu, a.g.e, s. 55.
91 Ekrem Ayan, a.g.m., s. 625.
92 Jean- Paul Roux, a.g.e, s. 80.
93 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 113.
94 Gumilev, a.g.e, s. 112-113.
95 Gumilev, a.g.e, s. 113.
96 Gumilev, a.g.e, s. 114.
97 Ekrem Ayan, a.g.m., s. 628.
98 Cirolo Muzio, "Erken Dönem Türkler'de Defin İşlemleri," Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 125.
99 Oktay Belli, "Türkler'de Taş Heykel ve Balballar", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 912.
100 Hikmet Tanyu, a.g.e., s. 175.
101 Gumilev, Avraspadan Makaleler l, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 129.
102 Hikmet Tanyu, a.g.e, s. 88.
103 Jean- Paul Roux, a.g.e, s. 117.
104 Oktay Belli, a.g.m., s. 911.
105 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 325-326.
106 Gumilev, Avrasyadan Makaleler l, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 127¬ 128.
107 Esin Emel, a.g.e, s. 96.
108 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 496-97.
109 Bahaeddin Ögel, a.g.e, s. 29.
110 Bahaeddin Ögel, a.g.e, s. 31.
111 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 55.
112 Bahaeddin Ögel, a.g.e, s. 496.
113 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 186.
114 Gumilev, Eski Tıirkier, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 114.
115 Gumilev, a.g.e, s. 114-115.
116 Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995, s. 496.
117 Harun Güngör, "Kayseri ve Çevresinde Ateşle İlgili İnançlar", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s. 333-334.
118 Harun Güngör, "Eski Türkler'de Din ve Düşünce", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 263.
119 Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, Kültür Bakanlığı Yay., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976 s. 42-43.
120 Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, s. 67.
121 Harun Güngör, "Kayseri ve Çevresinde Ateşle İlgili İnançlar", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s. 331.
122 Ahmet Yaşar Ocak, a.g.e, s. 26 -27.
123 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 59.
124 İbrahim Kafesoğlu, "Eski Türk Dini", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 291.
125 Gumilev, Eski Türkle r (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 109.
126 Gumilev, a.g.e, s. 108.
127 Gumilev, Eski Türkler (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 110-111.
128 Harun Güngör, "Lev Nikolayeviç Gumilev'in Eserlerinde Türklerin Dini Hakkında Bazı Notlar", Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, Sayı 207, Mart 2004, s. 44.
129 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 110.
130 Gumilev, Munlar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 114-115.
131 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 111.
132 Sencer Divitçioğlu, a.g.e, s. 67.
133 Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lugat-it-Türk Dizini, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1972, s. 141.
134 Ali Albayrak, a.g.t, s. 31.
135 Emel Esin, a.g.e, s. 101.
136 Ali Albayrak, a.g.t., s. 34.
137 Sencer Divitçioğlu, a.g.e, s. 69.
138 Ali Albayrak, a.g.t., s. 36.
139 Yıldız Kocasavaş, "Eski Türkler'de Yas ve Ölü Gömme Adetleri", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 328.
140 Ahmet Güç, Çeşitli Dinlerde ve İslam'da Kurban, Düşünce Kitabevi Yay., Özal Matbaacılık, İstanbul 2003, s. 131.
141 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 198-199.
142 Ahmet Güç, a.g.e, s. 134.
143 Ünver Günay - Harun Güngör, a.g.e, s. 76.
144 Gumilev, Muniar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 49-50.
145 Sencer Divitçioğlu, a.g.e, s. 73.
146 Wolfram Eberhard, Çin'in Şimal Komşuları, (Çev.: Nimet Uluğtuğ), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1996, s. 86.
147 Sencer Divitçioğlu, a.g.e, s. 70.
148 Sencer Divitcioğlu, a.g.e, s. 68.
149 Sencer Divitcioğlu, a.g.e, s. 74-75.
150 Gumilev, Muniar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 115.
151 İbrahim Kafesoğlu, Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültür Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 1987, s. 93 -94 -95.
152 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 37.
153 Mircea Eliade, Şamanizm, İlkel Esrime Teknikleri, (Çev.: İsmet Birkan), İmge Kitabevi Yay., Ankara 1999, s. 25-26.
154 Mircea Eliade, İoan P. Couliano, Dinler Tarihi Sözlüğü, İnsan Yay., İstanbul 1997, s. 259.
155 Hikmet Tanyu, Türklerin Dini Tarihçesi, Burak Yay., 2. baskı, İstanbul 1998, s: 24.
156 Yaşar Kalafat, Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri, Genişletilmiş 2. bs., Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, S. 112, Ankara 1995, s. 13 -16.
157 Jean-Paul Roux, a.g.e., s: 57.
158 W. Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Yayına hazırlayanlar, Kazım Yaşar Kopraman, Afşar İsmail Aka, Emel Matbaacılık, Ankara 1975, s:21.
159 Jean-Paul Roux, a.g.e, s:52.
160 İbrahim Kafesoğlu, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1983, s. 40-41.
161 Jean-Paul Roux, a.g.e., s.56. Ayrıca bkz. Sencer Divitçioğlu, a.g.e., s:77.
162 Jean-Paul Roux, a.g.e, s:53.
163 Andrzej Rozwadowski, "İlkçağ Orta Asya Şamanizminin Dinamikleri ve Taş Sanatı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s:915-916.
164 Tamila Aliyeva, S. A. Tokarev'e Göre Şamanizm, Lisans Tezi, Kayseri 2005, s. 21.
165 Andrzej Rozwadowski, a.g.m., s:916.
166 Harun Güngör, "Abdülkadir İnan'ın Din Tarihciliği", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s:323.
167 Harun Güngör, " Türk Alevi Bektaşi İnanışında Şamanlığın İzleri", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s:95.
168 Sencer Divitcioğlu, a.g.e, s:78.
169 Tamila Aliyeva, a.g.t, s. 21.
170 Harun Güngör, "Şamanizim, Türkoyazıçnıh Naradov Sibiri", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s:93-94.
171 Yaşar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin ABC'sİ, Kabalcı Yay., İstanbul 1999, s:134.
172 Mircea Eliade, Şamanizm, İlkel Esrime Teknikleri, (Çev.: İsmet Birkan), İmge Kitabevi Yay., Ankara: 1999, s:213. ayr. bkz. W. Radloff; Sibiryadan (Seçmeler), 1. Baskı, (Çev.: Prof. Dr. Ahmet Temir), Milli Eğitim Basımevi, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1976, s:286.
173 Mircea Eliade, a.g.e., s:215.
174 Tamila Aliyeva, a.g.t, s. 26.
175 Mircea Eliade, a.g.e, s:31 -32.
176 Tamila Aliyeva, a.g.t, s. 26.
177 Mircea Eliade, a.g.e. s:31 -32.
178 Harun Güngör, "Uraanghay-Sahalar", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Kum Saati Yay., İstanbul 2006, s:114.
179 Tamila Aliyeva, a.g.t., s:26 -27.
180 Gumilev, Muhayyel Hükümdarlığın İzinde, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 281.
181 Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, C. 1, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s:422.
182 Gumilev, Muhayyel Hükümdarlığın İzinde, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s:283-284.
183 Gumilev, a.g.e., s. 273 -281.
184 Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, C. 1, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003 s. 422.
185 Gumilev, Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 115
186 Gumilev, a.g.e, s. 460.
187 Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, C. 1, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 421-422.
188 Gumilev, Eski TUrkler, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 111.
189 Alim Karamürsel, "Türkler'de Mezar Geleneği", TUrkler Ansiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 76-77.
190 Ramazan Şeşen, Onuncu Asırda İslam Seyyahı İbn-i Fazlan Seyahatnamesi, Bedir Yay., İstanbul 1975, s. 140.
191 Ahmet Gökbel, Kıpçakların Siyasi ve Dini Tarihi, Doktora Tezi, Sivas 1999, s. 195.
192 Gumilev, Hunlar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 63.
193 Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1991, s. 59.
194 Ramazan Şeşen, a.g.e, s. 140.
195 Gumilev, Hunlar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 61-62-63.
196 Wolfram Eberhard, Çin'in Şimal Komşuları, (Çev.: Nimet Uluğtuğ), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1996, s. 86. Ayrıca bkz., Gumilev, Avrasyadan Makaleler l, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 118-119.
197 Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler)-Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992, s. 55.
198 Abdulkerim Rahman, a.g.e., s. 109 -110.
199 Ramazan Şeşen, a.g.e, s. 32.
200 Yıldız Kocasavaş, "Eski Türkler'de Yas ve Ölü Gömme Adetleri", Türkler Ansiklopedisi, C. 2I, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s.72.
201 Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1991, s. 296.
202 Dimitry Dubrovsky, "Cuci Ulusunun Cenaze Törenlerinde At Kurban Edilmesi", TUrklerAnsiklopedisi, C. 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 83-84.
203 Hikmet Tanyu, Türkler'in Dini Tarihçesi, Burak Yay., II. Baskı, İstanbul 1998, s. 111.
204 Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1991, s. 88-296.
205 Ramazan Şeşen, a.g.e, s. 101.
206 Gumilev, Hunlar, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2003, s. 190-191.
207 Ramazan Şeşen, a.g.e, s. 142.
208 Alim Karamürsel, a.g.m., s. 76-77.
209 Abdulkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, s. 180.
210 Jean-Paul Roux, a.g.e, s. 220.
211 Gumilev, Avrasya'dan Makaleler I, (Çev.: Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul 2006, s. 124¬ 125.
212 Jean Paul Roux, Eski Çağ ve Orta Çağda Altay Türklerinde Ölüm, (Çev.: Aykut Kazancıgil), Kabalcı Yay., İstanbul 1999, s. 219.