Alman Seyyah Hans Dernschwam'm Gözüyle XVI. Yüzyılda Ankara

Özet

Kral 1. Ferdinand tarafından Kanuni ile İran seferi hakkında görüşmek, yıllık vergiyi ödemek ve müzakerelerde bulunmak üzere görevlendirilen Avusturya elçisi Busbeq'in ekibine, Osmanlı devletinin başkentini görme arzusu ile, 1553'te katılan, Alman kökenli Dernschwam, ekiple birlikte İstanbul'a geldiği esnada, Kanuni'nin Amasya'da olması nedeniyle (7 Nisan-2 Haziran 1555) Amasya'ya kadar gitmek zorunda kalmıştır. Çalışmamızda, seyyahın hayatından ve seyahatnamesinden bahsedilmiş olmakla birlikte; Amasya'ya giderken 28-30 Mart 1555'te ziyaret ettiği Ankara hakkındaki gözlemlerine de yer verilmiştir.

1 Bohemya, Orta Avrupa'da Çekoslavakya'nın batı kısımlarını oluşturan bölgedir. Bkz: "Bohemya", Meydan Larousse, II: 464, İstanbul 1987.
2 Joh. Christ v Engel, Geschichte des ungarischen Reiches und seiner nebeniaender 1, 1797: 196.
3 Dernschwam'in, eski eserlerle ilgili oluşturduğu koleksiyonu içeren eseri: Inscriptiones Romanae e lapidibus in territoriis Hungariae et Transsyivaniae repertis a. 1520-30 collectae adı altında Viyana'da Nationalbibliothek'te yer almaktadır.
4 Dernschwam'ın kitaplığı 651 cilt içinde toplanmış olarak 200 civarında eser içermektedir. Bunların çoğu 16. yüzyıldan önce ve 16. yüzyılın ilk yarısında basılmış kıymetli eserlerdir. Ayrıca Yunan ve Roma klasiklerinin değerli eserleri ile teoloji kitapları ve unik el yazmaları da yer almaktadır. Bu kitapları 1554'te Pera'da (Beyoğlu) o dönem için büyük bir para sayılan 180 dükka vererek; Johannes Zonaras'ın aldığı bilinmektedir. H. Dernschwam, İstanbul ve Anadolu'ya Seyahat Günlüğü, (Çev: Y. Önen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987: 12.
5 Dernschwam hakkında geniş bibliyografya için bk: S. Eyice, "Dernscwam" Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IX, İstanbul 1994: 182-83.
6 Bu seyahatte Busbecq'in Anadolu hakkındaki gözlemleri için bk: Seymour Forster, The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, İmperial Ambassador at Constantionople 1554-1562, Oxford 1962; O.G. Busbecq, Türkiye’yi Böyle Gördüm, (Çev: Aysel Kurutoğlu), İstanbul 1979; O. Yüksek, Kanuni Devrinde Bir Sefirin Hatıratı (Türk Mektupları), Ankara 1953; F. Toruk, "Seyahatnamelerde Amasya" SDÜFen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, Isparta 2003: 173-75.
7 Heyette yer alan H. Dernschwam ve Busbecq'in Amasya hakkındaki gözlemleri için bkz: F. Toruk, agm:173-180.
8 Kanuni'nin heyeti Amasya'da kabul esnasındaki, merasim seremonisi hakkında bk: F. Toruk, "Amasya Kentinin Fiziksel Oluşum Sürecin İçerisinde Saray Olgusu", Vakıflar Dergisi 29, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2005: 439-41.
9 Muhat, Sunglie ve Yalancıali, 937H/1530M tarihli 438 numara ile kayıtlı Muhasebe-i Vilayeti Anadolu Defteri'nde Ankara'ya ayrılmış yer adları bölümünde ve yine aynı deftere konan, 1530 tarihli Ankara haritasında da yer almamaktadır. Kutlugül ise Kutugin adı altında bahsi geçen defterin yer adları listesinde Ankara kazasına bağlı karye (köy) olarak verilmiştir.
10 Seyyahın, Muhat, Sunglie ve Yalancıali yerleşimleri hakkındaki gözlemleri için bk: Y. Önen, age: 243-248.
11 Y. Önen, age: 249-50.
12 H. Dernschwam'ın bahsetmiş olduğu bedesten, Hisar'ın dış duvarının güney doğu kıyısında, bugün Atpazarı denilen semtte yer almaktadır. Bedesten, Fatih Sultan Mehmet'in sadrazamı Mahmut Paşa tarafından 1464-71 yıllarında yaptırılmıştır. Seyyahın bahsetmiş olduğu bu bedesten bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi olarak kullanılmaktadır. R. Özdemir, XIX . Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998: 25-26.
13 Y.Önen, age, 254-55.
14 Türkler arasında Saba Melikesi Belkıs'tan kaldığına inanılan bu sütun Roma Kralı Juliyanus anısına dikilmiştir.
15 Y. Önen, age, 256.
16 Seyyahın saray olarak algıladığı yapı Augustus Tapınağı'dır. Tapınak II. Bayezid döneminde Ak Medrese adıyla kullanılmıştır. C. Baltacı, 15-16 Yüzyıl Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1976: 74; Kamil Şahin, "Ankaralı Şeyh İzzettin Vakıfları ve Ak Medrese (Ogüst Mabedi)," Vakıflar Dergisi 29, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2005: 45-70; Gönül Öney, Ankara Türk Devri Yapıları, A.Ü.D.T.C.F Yayınları, Ankara 1971: 352.
17 Aydos Dağı, Çankırı Şabanözü ilçesi Gümerdin Köyü'nün batısından ve Çubuk ilçesinin kuzey doğusundan yükselen bir dağdır. Bu dağ bugünde aynı isimle anılmaktadır.