Yazma Eserlerde Fiziksel Niteleme

Özet

Türkiye'de yazma eserlerin bibliyografik denetimine ilişkin yapılan çalışmalar çoğunlukla projelerle gündeme gelmiş ve günümüze kadar birçok yazma eser kataloğu yayınlanmıştır. Bu çalışmalar yazma eserlerin tespiti açısından oldukça önemlidir ancak özellikle fiziksel / sanatsal tanımlamalar açısından yetersiz kalmaktadır. Bu yetersizlik yazma eser kataloglanması işlemlerinde çalışanların yazma eserlerin fiziksel nitelemesine ilişkin yeterli bilgiye sahip olmayışından kaynaklanmaktadır. Nitekim yazma eserlerin bibliyografik nitelemesi, özellikle de fiziksel özelliklerinin tüm yönleriyle ortaya koyularak eserin sanatsal açıdan taşıdığı değerin yansıtılması ayrı bir uzmanlık alanıdır. Makalenin amacı özellikle Osmanlı dönemi yazma eserlerinin fiziksel tanımlamalarına ilişkin temel bilgiler vermek ve katalog kayıtlarında bir standart oluşturulmasına kaynaklık etmektir. Katalog kayıtlarındaki bu standartlaşma daha nitelikli katalog kayıtları ile yazma eserlerimizin hizmete sunulmasına katkıda bulunacaktır.

1 Yazma eserlerin parlak deri kullanılarak ciltlenmesi tekniği, bir tür lake cilt.
2 Bir yazı, resim veya şeklin özel olarak imal edilmiş küçük bir kalemtıraş ile kesilip, başka bir zemin üzerine yapıştırılması tekniği (İnce Türk Oyma Sanatı).
3 Şemse adı verilen güneş biçimindeki süslemenin uzantılarına verilen ad.
4 Sayfanın yazı kenarlarını çevirmek üzere dört tarafına çekilen çizgi.
5 Zemini göz alıcı renklerle boyanmış ve bu zemin üzerine deriden ince ince oyulan süslemelerin yapıştırılmasıyla yapılan şemse türü.
6 Ciltte miklebi alt kapağa bağlayan ve miklebin hareketini sağlayan dikdörtgen parça.
7 Kenarları deri ile kaplanmış, ortası kağıt ile örtülmüş cilt.
8 Kabartma motifler deri renginde bırakılmış, zemin altınlanmışsa alttan ayırma şemse; Zemin deri renginde bırakılmış, motifler altınlanmışsa üstten ayırma şemse adı verilir.
9 Altın yaldızlı süsleme.
10 Motiflerin zemini ve kabartma kısımları altınla bezenmiş olan şemse.
11 Bordür üzerine konulan parçalar.
12 Cildin kapak kenarlarında bulunan iki çizgi arasına altın yaldızla yapılmış zincirleme süsler.
13 Yazmaların sayfalarında metin kısmını çevreleyen altın yaldızla biri kalın diğeri ince iki çizgiden oluşan çerçeve.
14 Deri üzerine sarı, pembe ve yeşil sırmalarla realist motiflerin işlendiği cilt.
15 Cilt kapaklarının mukavvası oyulup içine kabartma olarak yerleştirilen şemse.
16 Kapak üzerine ezilmiş varak altını ile dört dilimli yaprak motifi ve parmaklık şeklinde çizgiler çekilerek yapılan bezeme. Bu bezeme cildin göbek kısmında veya zeminin tamamında bulunabilir.
17 Yekşah tekniğinde altın sürülmüş deri yekşah deri kakmak suretiyle süslenmektedir ve motifleri, klasik şemseli ciltlerin stilize rumi ve hatayi motifleridir.
18 Koltuklar metinlerin iki tarafında yer alan küçük dikdörtgen alanlardır. Bu bölümlerin süslemeleri aynı kompozisyonla veya simetrik olarak tasarlanır. Koltuklar en çok serlevhadaki metinlerde, başlık metinlerinde, kıtalarda veya levha olarak yazılan bazı yazıların iki yanında görülür. Koltuk tezhipleri kompozisyonun bütünüyle uyumlu olarak renklendirmesi ve tasarlanmasıyla gayet zarif ve ince olarak işlenir.