Geriye Dönenlerin Toplumla Yüzleşmesi: Peyami Safa’dan “Mahşer” Telaşı
Sema ÖZHER KOÇ
Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Anahtar Kelimeler: Türk romanı,Peyami Safa,roman çözümleme,savaş ve roman
Özet
Peyami Safa, romanlarında Türk toplumunun radikal dönüşümler yaşadığı zamanlara yer vermekle Türk insanının sosyo-kültürel yapısına ayna tutmuş olur.
Savaş, toplum yaşamında radikal dönüşümler yaratan olgulardan birisidir ve insanları üç sınıfa ayırır: Savaş bittiğinde her şeyin güzel olacağına inananlar ki onlar geri dönmezler; geride kalıp kendini kurtaranlar ki onlar işbirlikçilerdir; geriye dönüp hayal kırıklığı yaşayanlar ki onlar döndüğüne pişman olanlardır. Bir Çanakkale gazisinin İstanbul'a dönüşüyle beraber yaşadığı olayları içeren Mahşer romanı, savaştan dönenlerin toplumla yüzleşmesini anlatır. Askeri güçler tarafından şüpheli görüldüğü için ilk bozgunu yaşayan başkişi Nihat, Galata-Nişantaşı-Beyoğlu etrafında konuşlanmış yolsuzluk, suistimal ve ahlâki çözülüşe tanık oldukça cephede canını verenlerin kimin için öldüğünü sorgulamaya başlar. Olaylarla birlikte hayal kırıklığı da artan başkişinin yaşadığı intihar girişimi bu yüzleşmenin acı sonuçlarını göstermesi bakımından önemlidir. Başkişinin içinde bulunduğu bunalım ve kaos hali tek kelimeyle anlatılabilir: Mahşer!
Peyami Safa, başkişi Nihat aracılığıyla Kurtuluş Savaşı'nı da verecek olan bir neslin içsel karmaşasını/hayal kırıklıklarını gözler önüne serer. Romanın bu bağlamda çözümlenmesi savaşın yarattığı toplumsal çözülüşün ve yozlaşmanın boyutlarını yansıtmaya yardım edecektir.
1 Huberman, L. (1995), Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul, İletişim Yayınları, s.280.
2 Tekin, Mehmet (1999), Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, Ötüken Yayınları, s.20.
3 Metinde kullanılan alıntılar romanın Peyami Safa, (2000), Mahşer, İstanbul, Ötüken Yayınları adlı basımından yapılmıştır.
4 Enginün, İnci (1998), Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, Dergah Yayınları, s.516.
5 Yalom, Irvin D. (2001), Varoluşçu Psikoterapi, İstanbul, Kabalcı Yayınları, s.346.
6 Kovel, Joel (2000), Tarih ve Tin, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, s.32.
7 Balcı, Yunus (2002), Türk Romanında Aydın Problemi (1908-1950), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.127.
8 Ortaylı, İlber (1983), Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, İstanbul, Kaynak Yayınları, s.41.
9 Güneş, Zeliha (2005), "Peyami Safa’nın Romanlarında Aydınlar", Erdem, Sayı: 43, s.189.
10 Kaplan, Mehmet (1997), Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, İstanbul, Dergâh Yayınları, s.254.
11 Ortaylı, İlber (1983), Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, s.75.
12 Frankly, Viktor E. (2010), İnsanın Anlam Arayışı, İstanbul, Okyanus Yayınları, s.120.